Projekt „Razem dla Polski Wschodniej” dotyczy tworzenia wspólnej polityki rozwoju dla 5 województw położonych na wschodzie kraju poprzez integrację gospodarki z sektorem publicznym, sektorem non-profit i środowiskami naukowymi. Ważnym elementem będzie także budowanie tożsamości lokalnej mieszkańców miejscowości, w których będą realizowane poszczególne zadania projektu. Planuje się działania promocyjne, organizację konferencji, festynów, spotkań zespołów badawczych, opracowanie specjalistycznych analiz na potrzeby 5 województw i wspólnej strategii rozwoju. Dokumenty te będą sporządzone z perspektywy lokalnej, gdyż cała inicjatywa ma charakter oddolny.

Obszar, z którego wywodzi się idea przedmiotowego projektu, składa się z 9 gmin. Są to: gmina miejsko-wiejska Ciechanowiec, gmina miejska i wiejska Brańsk, gmina wiejska Wysokie Mazowieckie, gmina wiejska Klukowo, gmina wiejska Rudka, gmina wiejska Kulesze Kościelne, gmina wiejska Nowe Piekuty oraz gmina wiejska Jastków. Gminy te znajdują się na obszarze 2 województw –podlaskiego i lubelskiego. Natomiast, merytoryczny zakres projektu dotyczy całej Polski Wschodniej, uwzględniając 5 województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie.

Spośród wszystkich 9 gmin partnerstwa do najbardziej rozwiniętych należą gminy: Ciechanowiec, Wysokie Mazowieckie i Brańsk. Ciechanowiec jest jednym z najstarszych miast Podlasia, położonym na atrakcyjnym przyrodniczo obszarze (doliny rzek: Bug i Nurzec). W Wysokim Mazowieckim swoją siedzibę ma Mlekovita – przedsiębiorstwo o strategicznym znaczeniu dla lokalnej gospodarki. Brańsk jest znany ze względów historycznych. W przeszłości teren miasta zamieszkiwała znaczna grupa reprezentantów mniejszości żydowskiej. Mocną stroną wszystkich gmin jest dogodne położenie względem szlaków komunikacyjnych o znaczeniu powiatowym i wojewódzkim. Na całym obszarze partnerstwa dużą rolę odgrywa rolnictwo. Na Podlasiu dominująca jest hodowla bydła i produkcja mleka. Gmina Jastków ma charakter podmiejski, a jej priorytetem rozwojowym jest ekologia.

Województwa Polski Wschodniej to pięć najbiedniejszych regionów Wspólnoty, w których produkt krajowy brutto na mieszkańca, nie przekracza 40 proc. średniej Unii Europejskiej. Województwa te stanowią obszar stanowiący 32 proc. powierzchni Polski, na którym mieszka niecałe 22 proc. mieszkańców kraju, którzy tworzą około 16 proc. produktu krajowego brutto. Podstawowym problemem tego obszaru jest niski poziom spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Poniżej przedstawiono krótkie charakterystyki wszystkich województw wchodzących w skład obszaru Polski Wschodniej.

Województwo warmińsko-mazurskie należy do obszarów o niskiej gęstości zaludnienia. Na km2 przypada tu 59 osób. Jest to ponad połowę mniej niż przeciętna gęstość zaludnienia w kraju (122 os./km2). Ze względu na korzystne walory przyrodnicze, istotne znaczenie dla gospodarki regionu odgrywa turystyka. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego znajduje się aż 365 obiektów zbiorowego zakwaterowania. Stanowi to 5,5% całości infrastruktury tego typu w Polsce. Powoduje to nierównomierny rozwój województwa – obszary mniej atrakcyjne pod względem turystycznym są marginalizowane i ulegają stagnacji. PKB dla województwa warmińsko-mazurskiego wynosi 29977 mln zł, co stanowi 2,8% krajowego PKB (GUS 2006). Województwo charakteryzuje się korzystną strukturą wielkościową gospodarstw. Ponad 17% gospodarstw rolnych stanowią jednostki o powierzchni powyżej 20 ha. Według danych GUS z 2008 roku wskaźnik przedsiębiorczości wynosi dla województwa warmińsko-mazurskiego ponad 81 przedsiębiorstw na 1000 mieszkańców. Bezrobocie kształtuje się na poziomie 18,7%, a wskaźnik aktywności zawodowej wynosi 51,7% (GUS 2007).

Podobnie jak województwo warmińsko-mazurskie, także podlaskie charakteryzuje się niewielką gęstością zaludnienia (59 os./km2) oraz niskim poziomem urbanizacji (59,5%). Na obszarze województwa zachowały się znacznie kompleksy leśne, z których część objęta jest ochroną, tworząc 3 parki krajobrazowe i 85 rezerwatów. PKB województwa podlaskiego wynosi 24427 mln zł, co stanowi 2,3% krajowego PKB (GUS 2006). Grunty orne województwa Podlaskiego stanowią aż 13,3% wszystkich gruntów ornych kraju (GUS 2006). Cechą charakterystyczną Podlasia jest rozwinięta hodowla bydła. Według danych GUS z 2007 roku, pogłowie zwierząt hodowlanych w Polsce wyniosło prawie 53 mln, z czego aż 14,2% znajdowało się na terenie Podlasia. W rozmiarach hodowli bydła wyprzedza województwo podlaskie jedynie Mazowsze. Przez to gospodarka województwa jest mniej odporna na cykle koniunkturalne i należy do mało elastycznych. Podlasie jest także ogólnopolskim liderem w produkcji mleka. Według danych GUS z 2007 roku, na 12000 ton wytwarzanych w Polsce rocznie, podlaskie hodowle produkują 1862 tony. Stopa bezrobocia w województwie podlaskim wynosi 10,4%, zaś współczynnik aktywności zawodowej 54,7% - niewiele poniżej średnich wartości wskaźników ogólnopolskich (GUS 2007).

Województwo lubelskie zajmuje 8% powierzchni kraju i jest trzecim pod względem wielkości województwem w Polsce. Na jego terenie znajdują się 2 parki narodowe i 17 parków krajobrazowych. Obszar jest zróżnicowany kulturowo, gdyż składa się z historycznie odrębnych ziem – części Podlasia, ziemi chełmińskiej, Rusi Czerwonej i Polesia. Gęstość zaludnienia wynosi ponad 86 os./km2. Gospodarka skupia się na przemyśle – zwłaszcza na branży chemicznej, energetycznej i meblarskiej. PKB województwa lubelskiego wynosi 40849 mln zł, co stanowi 3,9% PKB całego kraju (GUS 2006). Stopa bezrobocia według danych GUS z 2008 roku wynosi 11,3%. Na 1000 mieszkańców przypada prawie 70 przedsiębiorstw. Do głównych problemów województwa lubelskiego należą: monofunkcyjny charakter obszarów wiejskich, brak skutecznych polityk rozwoju miast, występowanie kwestii społecznych takich, jak bezrobocie i ubóstwo.

Województwo świętokrzyskie zajmuje 3,7% powierzchni kraju. Gęstość zaludnienia wynosi tu 109 os./km2. Obszar jest zurbanizowany w 45,4% (GUS 2008). Charakterystyczną cechą topografii obszaru jest wyżyna kielecka, w której centrum znajdują się Góry Świętokrzyskie. Lasy zajmują 27,3% województwa. Na jego terenie znajduje się 1 park narodowy, 9 parków krajobrazowych i 11 obszarów chronionego krajobrazu. W województwie świętokrzyskim występują bogate złoża surowców budowlanych, wody mineralne i złoża siarki. Użytki rolne stanowią 55,6% terenu. Hoduje się głównie bydło, konie i drób. PKB wynosi 27084 mln, co jest jednym z gorszych wyników w kraju (GUS 2006). W mniej korzystnej sytuacji znajdują się jedynie województwa podlaskie, lubuskie i opolskie. PKB wypracowywane prze ten obszar stanowi 2,5% krajowego PKB. Stopa bezrobocia wynosi 14,9%, wskaźnik zatrudnienia – 49,5%, a wskaźnik przedsiębiorczości ma wartość 83,8 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców (GUS 2007). Obciążenie demograficzne kształtuje się na poziomie 58 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Do głównych problemów województwa należą: niski poziom rozwoju gospodarczego, wysoka stopa bezrobocia, niski poziom dochodu mieszkańców. Do cech charakterystycznych regionu, stanowiących o jego specyfice i jednocześnie ograniczających potencjał rozwojowy należą: podział na przemysłową północ i rolnicze południe, koncentracja przemysłu wokół Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, mała zasobność w wodę oraz słaba dostępność terenów przemysłowo-usługowych.

Województwo podkarpackie stanowi 5,5% powierzchni kraju. Gęstość zaludnienia wynosi 118 os./km2. Urbanizacja sięga poziomu 40,6%. Rolnictwo jest znacznie rozdrobnione, co wymusza na rolnikach poszukiwanie alternatywnych źródeł dochodu. W regionie Podkarpacia istnieją dogodne warunki do rozwoju turystyki. Obecna wielkość infrastruktury turystycznej składa się z 336 obiektów noclegowych (0,2% wszystkich tego typu obiektów w kraju). Dominującymi branżami przemysłu są przemysł lotniczy, farmaceutyczny i spożywczy. W województwie wydobywa się siarkę, ropę naftową, gaz ziemny, piaskowce, gipsy, wapienie, glinki, piaski, żwiry, torf. Występują także wody mineralne i geotermalne. Stopa bezrobocia wynosi 14,2%, obciążenie demograficzne kształtuje się na poziomie 58 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Na 1000 mieszkańców przypada prawie 68 podmiotów gospodarczych. Województwo podkarpackie, wbrew kreowanemu często wizerunkowi medialnemu, ma wiele atutów, do których należą: najwyższa w kraju średnia długość życia, największa powierzchnia mieszkaniowa, wysoka gęstość dróg i bardzo dobre wyposażenie mieszkań. W regionie sprawnie działa edukacja, a młodzież we wszystkich testach lokuje się w czołówce krajowej. Także liczba samochodów na mieszkańca należy do najwyższych w kraju. Na końcu rankingu lokuje się natomiast pod względem pensji i PKB na mieszkańca, co wynika z dużego udziału rolnictwa. PKB wypracowywane przez ten obszar wynosi 39894 mln zł, co stanowi 3,7% krajowego PKB (GUS 2006).

Opisane regiony łączy wiele wspólnych problemów. Najogólniej można je określić jako brak spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej. Pogłębia ten stan rzeczy brak wspólnych inicjatyw o charakterze ponadregionalnym. Liczba przedsięwzięć promujących region Polski Wschodniej lub poszczególne województwa nie przedstawia się imponująco. Większość z nich jest nadal w sferze planów. Stosowana promocja ogranicza się do poszczególnych województw i skupia się na aspektach kulturowych – organizowaniu imprez rozrywkowych i integracyjnych, popularyzowaniu lokalnych produktów, czy walorów przyrodniczych. W zasadzie nie istnieją inicjatywy gospodarcze o charakterze wykraczającym swoim zasięgiem poza teren jednego województwa.

Prawidłowość tą potwierdza lista projektów, które do tej pory zostały wybrane do realizacji w ramach PO RPW (por. Sprawozdania okresowe z realizacji PO RPW za I i II półrocze 2008 roku). Dofinansowanie przyznano inwestycjom z zakresu infrastruktury, które wspierają naukę i modernizację miejskich i regionalnych systemów komunikacyjnych. Beneficjentami będą głównie jednostki administracyjne wyższego szczebla lub uczelnie. Pomoc jest kierowana w przeważającej mierze na obszary miejskie. Na dzień dzisiejszy, brak jest inicjatyw promocyjnych o charakterze ponadregionalnym, które wychodziłyby od podmiotów samorządowych i miałyby związek z obszarami wiejskimi.

Dane przedstawione w niniejszym punkcie przemawiają za działaniami zmierzającymi do większej integracji regionów. Dzięki przedmiotowemu projektowi poprawi się spójność społeczna województw Polski Wschodniej. Zyskają one także możliwość wymiany doświadczeń i tworzenia spontanicznych powiązań międzyregionalnych o charakterze gospodarczym. Możliwe będzie podejmowanie inicjatyw nastawionych na rozwiązywanie wspólnych problemów, chociażby poprzez prowadzenie wspólnych badań i analiz, tworzenie sektorowych strategii, wdrażanie wspólnych programów naprawczych. Tylko zintegrowany region Polski Wschodniej może stać się konkurencyjny dla reszty kraju.